Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB), çocuklarda görülen ve odaklanma meseleleri, çok hareketlilik ve dürtüsellik üzere belirtilerle kendini gösteren nörogelişimsel bir durumdur. Birden fazla vakit olumsuz tesirleri ile öne çıksa da, uzman eşliğinde kullanılan ilaçlar ve hakikat terapi sistemleriyle kolay kolay denetim altına alınabilir.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), okul öncesi devirde de görülebilen, nörogelişimsel bir bozukluktur. Bu devirdeki çocuklarda DEHB belirtileri, dikkat dağınıklığı, çok hareketlilik ve dürtüsellik biçiminde kendini gösterebilir. Lakin bu yaş kümesindeki çocukların doğal gelişim özellikleri de misal davranışlar içerebildiğinden, DEHB tanısı koymak dikkatli bir kıymetlendirme gerektirir.
DİKKAT DAĞINIKLIĞI VE HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU (DEHB) BELİRTİLERİ
Okul öncesi çocuklarda DEHB’nin temel belirtileri üç ana başlık altında toplanabilir:
DİKKAT EKSİKLİĞİ
- Oyun oynarken yahut aktiflik yaparken dikkati çabuk dağılır.
- Yönergeleri takip etmekte zorlanır ve verilen misyonları tamamlamakta zahmet çeker.
- Detaylara dikkat etmekte zorlanır, sık sık yanlışlar yapar.
- Konuşurken yahut bir aktiviteye odaklanırken dinlemekte zorlanır.
- Eşyalarını sık sık kaybeder.
- Zihinsel uğraş gerektiren işlerden kaçınır yahut hoşlanmaz.
- Organize olmakta zahmet çeker.
HİPERAKTİVİTE
- Sık sık ellerini ve ayaklarını kıpırdatır yahut oturduğu yerde huzursuzlanır.
- Oturması gerektiği durumlarda kalkıp dolaşır.
- Uygunsuz vakitlerde koşar yahut tırmanır.
- Sakin bir formda oyun oynamakta yahut aktiflik yapmakta zorlanır.
- Sürekli hareket halindedir, “motor takmış gibi” tanımlanabilir.
- Çok konuşur.
DÜRTÜSELLİK
- Sorular tamamlanmadan karşılık verir.
- Sırasını beklemekte zorlanır.
- Başkalarının kelamını keser.
- Sonuçlarını düşünmeden hareket eder.
- İsteklerini ertelemekte zahmet çeker.
- Tehlikeli olabilecek davranışlarda bulunabilir.
Bu belirtilerin birkaçı vakit zaman her çocukta görülebilir. Fakat DEHB tanısı için bu belirtilerin sıklıkla ve ağır bir formda görülmesi, çocuğun günlük hayatını (oyun, öğrenme, toplumsal ilişkiler) olumsuz etkilemesi ve makul bir müddettir devam ediyor olması gereklidir.
DEHB İLE BAŞA ÇIKMA YOLLARI
Okul öncesi devirde DEHB tanısı alan yahut belirtileri gösteren çocuklar için multidisipliner bir yaklaşım benimsemek kıymetlidir. Bu yaklaşım, çocuğun, ailenin ve okulun iş birliğini içerir. Başa çıkma yolları genel olarak şu formda sıralanabilir:
ERKEN TEŞHİS VE DEĞERLENDİRME
- Çocuğunuzda DEHB belirtileri fark ediyorsanız, bir çocuk hekimine yahut çocuk psikiyatristine başvurarak profesyonel bir kıymetlendirme yapılmasını sağlayın. Erken teşhis, uygun müdahale stratejilerinin geliştirilmesi için kritik ehemmiyete sahiptir.
AİLE EĞİTİMİ VE DESTEK
- DEHB hakkında bilgi edinin. Bu durumun ne olduğunu, belirtilerini ve başa çıkma stratejilerini öğrenmek, çocuğunuzu daha âlâ anlamanıza ve desteklemenize yardımcı olacaktır.
- DEHB olan çocukların ebeveynleri için dayanak kümelerine katılın. Bu kümeler, tecrübelerinizi paylaşabileceğiniz, bilgi alışverişinde bulunabileceğiniz ve duygusal takviye alabileceğiniz kıymetli platformlardır.
DAVRANIŞSAL TAHLİL YOLLARI
Çocuğunuz için kolay, açık ve dengeli kurallar belirleyin. Kurallara uyulduğunda olumlu geri bildirimler verin, uyulmadığında ise evvelce belirlenmiş mantıklı sonuçlar uygulayın. Dengeli olmak, çocuğunuzun neyin beklendiğini anlamasına yardımcı olur.
Ayrıca istenilen davranışları gördüğünüzde çocuğunuzu övün, takdir edin yahut küçük mükafatlar verin. Olumlu geri bildirimler, bu davranışların tekrarlanma mümkünlüğünü artırır.
Günlük rutinleri, kuralları yahut yapılacak işleri görsel olarak destekleyin. Fotoğraflı çizelgeler, takvimler yahut yapılacaklar listeleri çocuğunuzun organize olmasına ve yönergeleri takip etmesine yardımcı olabilir.
Kısa ve yönetilebilir misyonlara odaklanın. Uzun vadeli dikkat gerektiren aktiviteleri küçük kesimlere ayırın. Zamanlayıcılar kullanarak aktivitelere ayrılan süreyi görselleştirebilirsiniz.
Çocuğunuzun çok uyarıldığını yahut yorulduğunu fark ettiğinizde kısa molalar vermesine müsaade verin. Sakinleşebileceği, kendi başına kalabileceği yahut kolay bir aktivite yapabileceği bir “sakinleşme köşesi” oluşturabilirsiniz.
Dürtüsel davranışlarla başa çıkmak için oyunlar yahut aktiviteler kullanın. Örneğin, sırayla oynanan oyunlar yahut “dur-düşün-hareket et” üzere stratejiler öğretebilirsiniz.
OKUL VE AİLE İŞ BİRLİĞİ
Çocuğunuzun öğretmenleriyle tertipli bağlantı halinde olun. Çocuğunuzun okulda gösterdiği davranışlar ve gereksinimleri hakkında bilgi alışverişinde bulunun.
Öğretmenlerle birlikte çocuğunuzun öğrenme ortamını ve davranışlarını destekleyici stratejiler geliştirin. Örneğin, dikkatini dağıtacak uyaranların azaltılması, kısa ve net yönergeler verilmesi, ferdi dayanak sağlanması üzere düzenlemeler yapılabilir.
FİZİKSEL AKTİVİTELERE YÜK VERİLMELİ
Çocuğunuzun gücünü sağlıklı bir halde atabileceği sistemli fizikî aktiviteler yapmasını teşvik edin. Açık havada oyun oynamak, spor yapmak yahut hareketli aktiviteler DEHB belirtilerini yönetmeye yardımcı olabilir.
Sağlıklı ve istikrarlı beslenmeye itina gösterin. Birtakım araştırmalar, katkı hususları ve şeker içeriği yüksek besinlerin DEHB belirtilerini olumsuz etkileyebileceğini göstermektedir.
Yeterli ve nizamlı uyku, çocuğunuzun dikkatini ve davranışlarını düzenlemesi için kıymetlidir.
UZMAN DESTEĞİ
Gerekli durumlarda çocuk psikiyatristi tarafından ilaç tedavisi önerilebilir. İlaç tedavisi, DEHB belirtilerini denetim altına almada tesirli olabilir ve davranışsal stratejilerin uygulanmasını kolaylaştırabilir. İlaç tedavisi kararı, tabibin değerlendirmesi ve ailenin onayı ile alınmalıdır.
Oyun terapisi, davranış terapisi yahut aile terapisi üzere psikoterapi usulleri, çocuğunuzun duygusal ve toplumsal gelişimini desteklemeye, başa çıkma marifetlerini geliştirmeye ve aile içi irtibatı güçlendirmeye yardımcı olabilir.
ÇOCUĞUNUZA KARŞI SABIRLI OLUN
Her çocuk farklıdır ve DEHB belirtileri şahıstan bireye değişebilir. Sabırlı olun, çocuğunuzun güçlü istikametlerini keşfedin ve ona destekleyici bir ortam sunun. Profesyonel yardım almak ve dengeli bir halde başa çıkma stratejilerini uygulamak, okul öncesi devirdeki DEHB’li çocukların gelişimini olumlu istikamette etkileyecektir.